Diepgang.
Kurkuma
Kurkuma: verassend veelzijdig
Bron: Vitamin Times
​
‘Laat voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding’,
zo stelde Hippocrates; de Griekse arts die wordt beschouwd als
grondlegger van de Westerse geneeskunde. Als er een voedingsstof is waarop dit zeker van toepassing is, dan is het wel het
specerij kurkuma, ook bekend als geelwortel. Hippocrates deed
zijn uitspraak ruim 2300 jaar geleden. Het gebruik van kurkuma
in de Oosterse keuken èn in de traditionele kruidengeneeskunde
dateert nog van ver daarvoor.
Kurkuma is ‘hot’, maar dit betreft niet de mild bittere smaak van
het specerij. Het is vooral het positieve effect van het gebruik
van kurkuma bij uiteenlopende gezondheidsproblemen, dat momenteel de belangstelling van de wetenschap heeft. Alleen al in
2015 werden meer dan 1100 wetenschappelijke artikelen gepubliceerd met ‘kurkuma’ in de titel.
In deze editie van de Vitamin Times worden de herkomst, eigenschappen en werking van kurkuma beschreven, met de focus op de belangrijkste werkstof van kurkuma: curcumine.
Onderzoeken1 naar het gebruik van curcumine laten zien hoe
verrassend veelzijdig de toepassing van kurkuma is, voor gewrichtsen darmontstekingen tot de ziekte van Alzheimer en Parkinson.
Ook laten onderzoeken zien dat kurkuma op vele punten in het
ontstaan en voortschrijden van kanker kan ingrijpen.
Gegevens over de effecten van curcumine bij mensen met de ziekte van Alzheimer zijn nog beperkt. Onderzoek wijst wel uit
dat ouderen in India, die meer curry eten - waarvan kurkuma een belangrijk ingrediënt is, minder vaak de ziekte van Alzheimer ontwikkelen dan ouderen in de Verenigde Staten16. Daarnaast is vastgesteld dat ouderen die vaker curry eten, gemiddeld een beter cognitief functioneren laten zien17. Ook zijn er casussen beschreven van mensen in Japan, die bij een dagelijkse dosering van 100 mg curcumine in combinatie met medicatie gedurende een jaar duidelijke tot zeer grote verbeteringen lieten zien18. De verwachting is dat gegevens over de effecten van curcumine bij mensen met de ziekte van Alzheimer de komende jaren zeker
zal toenemen. Gezien de hoge mate van veiligheid en duidelijke aanwijzingen voor positieve effecten kan het zeker de moeite waard zijn om een goed opneembaar curcumine product te gebruiken bij de ziekte van Alzheimer, om na te gaan of dit effect heeft op de
symptomen van de aandoening. Hetzelfde geldt voor de ziekte van Parkinson. Op dit moment vindt er onderzoek bij mensen plaats, maar er zijn nog geen resultaten bekend. Wel blijkt dat curcumine een positieve invloed heeft op de schadelijke processen die in de hersenen plaatsvinden bij de ziekte van Parkinson. Ook blijkt dat in India waar zoals gezegd, veel geelwortel in de keuken wordt gebruikt, deze aandoening vrijwel niet voorkomt.
Kurkuma, ook bekend als geelwortel, koenjit of turmeric, is afkomstig van de tropische plant Curcuma longa, familie van de gember. Er zijn meerdere kurkuma varianten, maar het is de Curcuma longa waarvan de werkstof curcumine zo sterk in de belangstelling van de hedendaagse wetenschap staat. Kurkuma kent een lange geschiedenis van gebruik, zowel als keukenkruid als in de oosterse geneeskunde. De Nederlandse naam geelwortel verwijst naar de bron - de wortel van de plant - en naar de opvallend geel/oranje kleur van het specerij. Deze kleur is direct te herkennen in een curry en wordt als E100 in voedingsmiddelen verwerkt, bijvoorbeeld als gele kleurstof in rijst als vervanging van saffraan. De typische kleur is afkomstig van een specifeke groep stoffen in de geelwortel; de curcuminoïden. De eerder genoemde werkstof curcumine is één van deze curcuminoïden.
Oorsprong
Traditioneel gebruik
In de traditionele Oosterse geneeskunde wordt geelwortel al eeuwen lang geadviseerd. Kurkuma wordt al als belangrijk kruid
genoemd in ayurvedische geschriften van ver voor onze jaartelling. Ayurveda is zowel een levenswijze als een geneeskundig
systeem dat in India en Sri Lanka al meer dan 5000 jaar wordt beoefend en wordt bestempeld als de oudste geneeswijze die de
mens kent. Binnen de ayurveda gebruikt men kurkuma vooral als bloedzuiverend middel, om wonden te helpen helen en om velerlei
ontstekingsproblemen aan te pakken in de gewrichten of huid en bij infecties. In de traditionele Chinese medische leer adviseert
men kurkuma bij de behandeling van kneuzingen, kiespijn en menstruatieproblemen. In de Oosterse keuken wordt veel gebruik gemaakt van kurkuma vanwege de uitgesproken smaak en de positieve werking op de spijsvertering.
Nieuwe inzichten
Dat kurkuma en in het bijzonder curcumine op zoveel gebieden
kan worden ingezet wordt onderschreven door de moderne
wetenschap. Onderzoek naar de werking en effectiviteit van
curcumine heeft positieve effecten aangetoond bij uiteenlopende
aandoeningen waarbij ontstekingen de basis vormen.
Een aantal voorbeelden: Gewrichten
Het gebruik van NSAID’s staat echter al langere tijd ter discussie, mede vanwege de mogelijke bijwerkingen. Ter indicatie: het
Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb onderzocht in 2013 hoe vaak mensen last hebben van bijwerkingen van NSAID’s. In dat
jaar kwamen er in 7 maanden tijd 1842 meldingen van bijwerkingen binnen. De meest gemelde waren maag-darmklachten en
huidreacties, maar er waren ook ernstiger situaties. Mogelijke alternatieven voor NSAID’s zijn dan ook meer dan welkom en curcumine lijkt een goed alternatief te vormen. Onderzoek bij patiënten met artrose liet onder andere zien dat gebruik van curcumine leidde tot een afname van het gebruik van medicatie (2) en vermindering van klachten als pijn en stijfheid (3). In verschillende onderzoeken is het gebruik van curcumine vergeleken met het gebruik van NSAID’s. Uit de onderzoeken bleek dat curcumine minstens even effectief was als de NSAID’s, maar beduidend minder of geen maag-darmproblemen veroorzaakte. Een aansprekend voorbeeld is een onderzoek onder een groep reumapatiënten. Bij hen werden de effecten van curcumine, een NSAID of een combinatie van beiden vergeleken.
De grootste verbetering van de klachten werd gevonden bij de groep die curcumine gebruikte, terwijl in deze groep geen bijwerkingen werden gevonden (4).
Ook in onderzoeken naar het gebruik van curcumine bij darmontstekingen - de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa - zijn positieve resultaten aangetoond. Bij het gebruik van curcumine verminderden de symptomen van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa (5). Bij mensen met colitis ulcerosa in remissie, bij wie de ziekte tot stilstand is gekomen (6), laat onderzoek zien dat de combinatie van curcumine met medicatie de kans op terugval kleiner maakt dan wanneer enkel medicatie gebruikt wordt. Curcumine wordt ook goed verdragen door jongeren met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. In een onderzoek onder een groep jongeren van gemiddeld 14 jaar met een milde vorm van deze aandoeningen of in remissie, verminderenden de symptomen van de ziekte (7) en werd alleen toegenomen winderigheid gemeld als bijwerking. De jongeren kregen tot 4 gram curcumine per dag.
Darmen
Bij problemen met de gewrichten en dan specifek bij ontstekingen zoals bij artrose, worden als medicatie vaak de zogeheten NSAID’s (non-steroidal anti-inflammatory drugs) voorgeschreven. De NSAID’s zijn bedoeld om de ontsteking te onderdrukken, omdat deze de typische gewrichtsklachten als pijn en stijfheid veroorzaakt en de gewrichten kan aantasten.
Psoriasis
Psoriasis is een veel voorkomende, chronische huidziekte waarbij rode plekken, huidschilfers en jeuk de meest in het oog springende klachten zijn. Psoriasis is vaak ingrijpend, omdat het uiterlijk zichtbaar is. Ook bij psoriasis is een ontsteking feitelijk de oorzaak van de klachten. Door de ontsteking ontstaat een overproductie van cellen in de buitenste huidlaag. Onderzoek naar het gelijktijdig gebruik van curcumine en een medicinale crème die vaak wordt voorgeschreven bij psoriasis, liet zien dat de combinatie effectiever was dan gebruik van de crème alleen. Bovendien werd door curcumine de activiteit van cellen van het immuunsysteem die bijdragen aan psoriasis verminderd (8,9). In het kader van psoriasis is ook gekeken of het zinvol is lichttherapie te combineren met de inname van curcumine. Uit het onderzoek blijkt dat curcumine de effectiviteit van de lichttherapie kan verbeteren (10).
Uveitis anterior
Uveitis anterior is een ontsteking aan het oog, om precies te
zijn het regenboogvlies (iris). Onderzoek toont aan dat gebruik
van curcumine gedurende 12 weken leidde tot een duidelijke
afname van de klachten (11). In een vervolgstudie kregen 122
patiënten gedurende 18 maanden curcumine toegediend. Na
12 maanden follow-up werd vastgesteld dat er in de groep die
curcumine toegediend kreeg, bij 36 gevallen een terugval was
opgetreden. Terwijl dit in diezelfde periode maar liefst 275
maal was vastgesteld bij de groep patiënten die geen curcumine kreeg (12).
CURCUMIN ONDERZOEK IN NEDERLAND
Ook in Nederland vinden onderzoeken plaats naar de toepassing van kurkuma, zoals twee lang lopende onderzoeken in het AMC (Academisch Medisch Centrum van de Universiteit
van Amsterdam). Beide onderzoeken richten zich op de toepassing van kurkuma bij kanker. Om dit type onderzoek uit
te kunnen voeren is het vaak moeilijk om fondsen te vinden.
Onderzoek wordt vaak geïnitieerd en gefnancierd door de
farmaceutische industrie. Op de voedingsstof kurkuma is
echter, net als op veel natuurlijke (voedings)stoffen - geen
patent aan te vragen. Het Nationaal Fonds tegen Kanker is een van de organisaties die deze onderzoeken fnancieel steunt, door middel van donaties. Op de website www.tegenkanker.nl is informatie te vinden over de lopende onderzoeken en de ondersteuning door het nationaal fonds. Alle -fnanciële- hulp hierbij, is meer dan welkom.
Bron: www.tegenkanker.nl
De ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson
Het gebruik van curcumine bij de zogeheten neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer, Parkinson, maar ook MS en ALS heeft eveneens de aandacht van de wetenschap. Bij deze aandoeningen gaan (onderdelen van) de hersenen in kwaliteit en functie achteruit. De voortschrijdende beschadiging wordt toegeschreven aan de gevolgen van een chronische ontsteking in het centrale zenuwstelsel (13,14,15).
Er bestaat grote interesse voor de rol van curcumine in de behandeling van kanker. Inzichten in de wijze waarop tumoren ontstaan en uitbreiden zijn duidelijk veranderd ten opzichte van een aantal jaren geleden en kunnen de werking van curcumine helpen verklaren.
Meer informatie over onderzoek naar kanker en het gebruik van curcumine zijn dan ook te vinden op sites waar men de nieuwste
ontwikkelingen nauwgezet volgt, bijvoorbeeld op de patiënten website kanker-actueel.nl, de website van het Nationaal Fonds
tegen Kanker (www.tegenkanker.nl) en de Stichting Kankerbehandeling en Preventie (www.overkanker.nl). Het spreekt voor zich dat de behandeling van kanker niet geschikt is voor zelfzorg. In overleg met de behandelend arts kan gekeken worden of gebruik van curcumine in combinatie met de ingestelde behandeling effectief kan zijn.
Curcumine in de behandeling van kanker
Curcumine is een veilige stof
Geelwortel wordt gezien als een veilige stof en heeft dan ook in de Verenigde Staten de status GRAS (Generally Recognized As Safe) (19). In klinische studies wordt de voedingsstof goed verdragen: maag-darmbezwaren en misselijkheid zijn de meest gemelde bijwerkingen, waarbij moet worden aangetekend dat deze niet frequent voorkomen, en niet afhankelijk zijn van de
gebruikte dosering (20,21). Allergische huiduitslag na inwendig gebruik van geelwortelolie is slechts 1 keer beschreven (22).
Opname van curcumine
Curcumine in de voeding
Kurkuma is een smaakmakend specerij die op eenvoudige wijze de maaltijd kan verrijken. Het probleem met curcumine, de stof waar het vanuit gezondheidsoogpunt vooral om draait, is dat deze slechts in beperkte hoeveelheid aanwezig is in kurkuma. Curcumine maakt gemiddeld slechts 3,14% uit van de aanwezige stoffen (23). In een land als India, waar men drie keer per dag een kurkuma
rijke maaltijd neemt is de inname van curcumine substantiëler. Maar, zelfs bij inname van grote hoeveelheden kurkuma blijkt
dat er slechts een lage concentratie curcumine in het bloed wordt aangetroffen. Dit komt deels doordat curcumine slechts een klein percentage van de aanwezige stoffen uitmaakt, maar ook doordat curcumine gevoelig is voor licht en verhitting. Het is daarom belangrijk om kurkuma donker te bewaren en niet te lang mee te laten koken met de maaltijd. Als kurkuma in de maaltijd wordt gebruikt is het goed om ook direct peper toe te voegen. Aangetoond is dat de stof piperine uit peper de opnamevan tal van stoffen, waaronder curcumine, kan verhogen.
Obstakels in de spijsvertering
De wijze van bereiding en de frequentie waarmee kurkuma
gebruikt wordt, zijn niet de enige factoren van invloed op de
opname van curcumine. De meest cruciale factoren liggen in
de darm en de verdere spijsvertering. Allereerst moet curcumine vanuit de darm worden opgenomen
in de bloedbaan, om daadwerkelijk actief te kunnen zijn in het
lichaam. Hier zit deels een obstakel, omdat curcumine slecht
oplost in water. In het waterige milieu van het maag-darm kanaal is curcumine afhankelijk van de aanwezigheid van vetten om daadwerkelijk te kunnen worden opgenomen. Een ander deel van het probleem zit in het feit dat curcumine
ook nog voor een groot deel afgebroken en/of onwerkzaam
gemaakt wordt in zowel de darm als de lever.
Om een relevante hoeveelheid curcumine binnen te kunnen
krijgen, kiest men daarom vaak voor het gebruik van een voedingssupplement. Vooral omdat de curcumine in supplementen vaak al gemengd is met piperine of peperextract, of in olievorm wordt aangeboden. Echter worden hiermee de obstakels in het lichaam zelf niet weggenomen en niet iedereen vindt het gebruik van peper prettig
Nieuwe methode verbetert opname zeer sterk
Vanwege de goede veelbelovende eigenschappen van curcumine en het feit dat de beperkte opneembaarheid een grote belemmering vormt in de toepassing, is er de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in onderzoek om de opname van curcumine
te verbeteren. Curcumine is nu ook beschikbaar in een nieuwe toedieningsvorm. Deze vorm is speciaal ontwikkeld voor vetoplosbare
stoffen zoals curcumine. Hierbij wordt de werkstof ingepakt in kleine bolletjes, de zogeheten micellen. Waar het kort gezegd op neer komt, is dat men de methode nabootst die het lichaam zelf gebruikt om vet en vetoplosbare stoffen in het lichaam op te nemen. Dit leidt tot een veel betere opname en veel hogere concentraties curcumine in het bloed. De nieuwe gepatenteerde toedieningsvorm van curcumine is in onderzoek vergeleken met het gebruik van twee andere vormen van curcumine:
het normale geelwortelextract en een vorm waarin dit extract tot een uiterst fjn poeder was bewerkt. Uit het onderzoek blijkt dat de in micellen verwerkte curcumine maar liefst 185 keer beter werd opgenomen dan het standaard geelwortelextract. Dit werd gemeten aan de hand van de Area Under Curve (AUC), een algemeen erkende maat voor biologische beschikbaarheid. Door deze methode werd de maximale concentratie die in het bloed werd bereikt meer dan 450 maal hoger dan bij inname van gewoon geelwortelextract. Ook werd de maximale concentratie eerder bereikt en bleef curcumine beduidend langer aantoonbaar in het bloed, dan bij gebruik van de andere twee vormen van curcumine (24). Inname van 1 capsule met 40 mg curcumine in deze vorm komt overeen met de inname van 7400 mg curcumine in zuivere vorm. Dit is een zeer relevante dosering, aangezien in onderzoeken bij mensen maximaal tussen de 6000 en 8000 mg curcumine in pure vorm werd gegeven. Bij hogere doseringen was er sprake van maag-darmbezwaren. Omdat de absolute hoeveelheid curcumine in deze speciale doseervorm vele malen lager ligt, lijkt de kans op dergelijke bijwerkingen zeer beperkt. Ter vergelijking: in Indiase curry wordt gemiddeld maximaal zo’n 30 gram kurkuma gebruikt, waarvan de werkstof curcumine slechts een klein deel is.
Samenvatting en advies
Kurkuma is een gezonde aanvulling op de voeding. De belangrijkste werkstof in het kruid, curcumine, kent een brede toepassing.
Er vindt veel onderzoek plaats naar het gebruik van curcumine bij tal van aandoeningen die worden gekenmerkt door ontstekingen in
het lichaam. Curcumine wordt door het lichaam echter moeilijk opgenomen en grote hoeveelheden curcumine innemen kan maag- en
darmbezwaren veroorzaken. Een nieuwe toedieningsvorm, waarbij curcumine verpakt is in kleine bolletjes, maakt toepassing in de
praktijk eenvoudiger en prettiger en zorgt dat een zeer relevante hoeveelheid curcumine in het lichaam terecht komt. Het spreekt voor zich dat bij ernstige aandoeningen advies en begeleiding van een deskundige zonder uitzondering noodzakelijk is, maar gezien de grote veiligheid en milde bijwerkingen kan curcumine in veel situaties worden gebruikt.
Referenties
2. Nakagawa Y, Mukai S, Yamada S, Matsuoka M, Tarumi E, Hashimoto T, Tamura C, Imaizumi A, Nishihira J, Nakamura T. Short-term effects of highly-bioavailable curcumin for treating knee osteoarthritis: a randomized, double-blind, placebocontrolled prospective study. J Orthop Sci. 2014 Nov;19(6):933-9; 3. Panahi Y, Rahimnia AR, Sharaf M, Alishiri G, Saburi A, Sahebkar A. Curcuminoid treatment for knee osteoarthritis: a randomized double-blind placebo-controlled trial. Phytother
Res. 2014 Nov;28(11):1625-31; 4. Chandran B, Goel A. A randomized, pilot study to assess the effcacy and safety of curcumin in patients with active rheumatoid arthritis. Phytother Res. 2012 Nov;26(11):1719-25; 5. PR Holt, S Katz, and R Kirshoff. Curcumin therapy in inflammatory bowel disease: a pilot study. Dig Dis Sci, November 2005;50(11):2191-2193; 6. H Hanai, T Iida, K Takeuchi, F Watanabe, Y Maruyama, A Andoh, T Tsujikawa, Y Fujiyama, K Mitsuyama, M Sata, M Yamada,
Y Iwaoka, K Kanke, H Hiraishi, K Hirayama, H Arai, S Yoshii, M Uchijima, T Nagata, and Y Koide. Curcumin maintenance therapy for ulcerative colitis: randomized, multicenter, double-blind, placebo-controlled trial. Clin Gastroenterol Hepatol,
2006;4(12):1502-6; 7. Suskind DL, Wahbeh G, Burpee T, Cohen M, Christie D, Weber W. Tolerability of curcumin in pediatric inflammatory bowel disease: a forced-dose titration study. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2013 Mar;56(3):277-9; 8. Antiga
E, Bonciolini V, Volpi W, Del Bianco E, Caproni M. Oral Curcumin (Meriva) Is Effective as an Adjuvant Treatment and Is Able to Reduce IL-22 Serum Levels in Patients with Psoriasis Vulgaris. Biomed Res Int. 2015;2015:283634; 9. Michalak-Stoma A.,
BartosiÅ„ska J., Kowal M., Juszkiewicz-Borowiec M., Gerkowicz A., Chodorowska G. Serum levels of selected Th17 and Th22 cytokines in psoriatic patients. Disease Markers 2013;35(6):625–63; 10. Carrion-Gutierrez M, Ramirez-Bosca A, NavarroLopez V, Martinez-Andres A, Asín-Llorca M, Bernd A, Horga de la Parte JF. Effects of Curcuma extract and visible light on adults with plaque psoriasis. Eur J Dermatol. 2015 May-Jun;25(3):240-6; 11. Lal B, Kapoor AK, Asthana OP, Agrawal PK, Prasad R, Kumar P, Srimal RC. Effcacy of curcumin in the management of chronic anterior uveitis. Phytother Res 1999; 13: 318-322; 12. Allegri P, Mastromarino A, Neri P. Management of chronic anterior uveitis relapses: effcacy of oral phospholipidic
curcumin treatment. Long-term follow-up. Clin Ophthalmol 2010; 4: 1201-1206; 13. Ferrari, C. C., Pott Godoy, M. C., Tarelli, R., Chertoff, M., Depino, A. M., and Pitossi, F. J. Progressive neurodegeneration and motor disabilities induced by chronic
expression of IL-1beta in the substantia nigra. Neurobiol. Dis. 2006;24:183–193; 14. Hsiao H. Y., Chen Y. C., Chen H. M., Tu P. H., Chern Y. A critical role of astrocyte-mediated nuclear factor-κB-dependent inflammation in Huntington’s disease. Hum.
Mol. Genet. 2013;222:1826–1842; 15. Kassa R. M., Mariotti R., Bonaconsa M., Bertini G., Bentivoglio M. Gene, cell and axon changes in the familial amyotrophic lateral sclerosis mouse sensorimotor cortex. J. Neuropathol. Exp. Neurol. 2009;68:59–
72; 16. Ganguli M, Chandra V, Kamboh MI, et al. Apolipoprotein E polymorphism and Alzheimer disease: the Indo-US cross-national dementia study. Archives of Neurology. 2000;57(6):824–830; 17. Ng T-P, Chiam P-C, Lee T, Chua H-C, Lim L, Kua
E-H. Curry consumption and cognitive function in the elderly. American Journal of Epidemiology. 2006;164(9):898–906; 18. Hishikawa N, Takahashi Y, Amakusa Y, et al. Effects of turmeric on Alzheimer’s disease with behavioral and psychological
symptoms of dementia. Ayu. 2012;33:499–504; 19. US Food and Drug Administration. Food Additive Status List 2005; 20. Cheng AL, Hsu CH, Lin JK, et al. Phase I clinical trial of curcumin, a chemopreventive agent, in patients with high-risk or premalignant lesions. Anticancer Res. 2001;21(4B):2895-2900 ; 21. Sharma RA, Euden SA, Platton SL, et al. Phase I clinical trial of oral curcumin: biomarkers of systemic activity and compliance. Clin Cancer Res. 2004;10(20):6847-6854; 22. Joshi,
J., Ghaisas, S., Vaidya, A., Vaidya, R., Kamat, D. V., Bhagwat, A. N., and Bhide, S. Early human safety study of turmeric oil (Curcuma longa oil) administered orally in healthy volunteers. J Assoc.Physicians India 2003;51:1055-1060; 23. Reema F.
Tayyem, Dennis D. Heath, Wael K. Al-Delaimy, and Cheryl L. Rock. Curcumin Content of Turmeric and Curry Powders. Nutr Canc 2006;55(2):126–131; 24. Schiborr C, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of
curcumin from micronized powder and liquid micelles is signifcantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27